Παρασκευή 15 Νοεμβρίου 2013

Το διαμαντένιο δάκρυ της Χίου

Η μαστίχα είναι πασίγνωστη στα πέρατα της γης, αν και παράγεται σε λίγα μόνο χωριά της Χίου, τα περίφημα Μαστιχοχώρια. Γνωστή από τα αρχαία χρόνια είναι πολύ απαιτητική στην παραγωγή της αλλά το αποτέλεσμα δικαιώνει τους ανθρώπους που μοχθούν για να την καλλιεργήσουν, αφού το «δάκρυ» της ευφραίνει, αρωματίζει, ανακουφίζει και θεραπεύει.

Το διαμαντένιο δάκρυ της Χίου

Αν σήμερα πιστεύαμε ακόμα στην Πανάκεια, την ανθρωπόμορφη θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, που ήταν συνυφασμένη με τη βοτανοθεραπεία επί πάσης νόσου, τότε η νήσος Χίος θα είχε την τιμητική της. Και αυτό θα συνέβαινε γιατί είναι η μοναδική περιοχή στον κόσμο που παράγει ένα προϊόν που κάνει για όλες τις δουλειές, τη μαστίχα. Μπορεί τον Ομηρο οι Χιώτες να τον διεκδικούν ακόμα, μαζί με άλλες έξι πόλεις, τη μαστίχα όμως την έχουν κατοχυρώσει κατ’ αποκλειστικότητα, με χαρτιά και «αποδείξεις».

Οσον αφορά περί των ωφελημάτων της, αρκεί να αντιληφθεί κανείς πως, εκτός από γλυκά, ποτά, αρτοσκευάσματα, καλλυντικά, αιθέρια έλαια, βερνίκια ζωγραφικής, σαπούνια, αρωματικά κεριά και ό,τι άλλο βάζει ο νους του ανθρώπου, αποτελεί κι ένα φυσικό φάρμακο για τη θεραπεία του έλκους και του διαβήτη.

«Μα τι προϊόν είναι αυτό, θεϊκό;» θα μπορούσε να αναρωτηθεί ο οιοσδήποτε ακούγοντας για τις ιδιότητες που διαθέτει και τα αποτελέσματα που επιφέρει η πολλαπλή χρήση του. Αν και πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται στη μαστίχα και τους θεραπευτικούς της σκοπούς, και παρότι στη Χίο βρέθηκε απολίθωμα μαστιχόδενδρου ηλικίας έξι εκατομμυρίων ετών, οι Χιώτες έχουν δημιουργήσει και τη δική τους χριστιανική παράδοση. Οχι και να μας πάρουν τα πρωτεία οι αρχαίοι! Ετσι λοιπόν απέδωσαν το υγρό που ρέει απ’ τους σχίνους σε δάκρυα των μαστιχόδενδρων, που κλαίνε για το μαρτύριο που υπέστη ο Αγιος Ισίδωρος από τους Ρωμαίους κατά το έτος 250. Από τότε περίπου χρονολογείται και η καλλιέργεια του φυτού στο νησί.

Kέντημα μαστίχας. Κάθε δέντρο κεντιέται (χαράζεται) περίπου 25 φορές.
Kέντημα μαστίχας. Κάθε δέντρο κεντιέται (χαράζεται) περίπου 25 φορές.

Συνομιλώντας με τον μαστιχοπαραγωγό Κωνσταντίνο Καρνή, δημοτικό σύμβουλο στο Πυργί που είναι και το μεγαλύτερο χωριό απ’ όλα τα μαστιχοχώρια, η αγάπη του για τη δουλειά που κάνει είναι εμφανής απ’ τον τρόπο που αναφέρεται στα δένδρα του: «Αν δεν αγαπάς αυτό που καλλιεργείς, καλύτερα να μην ασχολείσαι. Θα πρέπει όμως ο κόσμος να γνωρίζει ότι αυτή η δουλειά δεν είναι απλή ούτε εύκολη. Είμαστε είκοσι τέσσερα Μαστιχοχώρια που καλλιεργούμε το μαστίχι και άλλος βγάζει λιγότερο, άλλος περισσότερο, ανάλογα με τα δένδρα που έχει. Ολοι μας όμως κουραζόμαστε για να φέρουμε αποτελέσματα. Πολλοί λένε: -μα μερικές εβδομάδες μόνο είναι το μάζεμα-. Αυτό είναι λάθος.

Ο μαστιχοπαραγωγός, όπως είμαι κι εγώ, οφείλει όλο τον χρόνο να ασχολείται με τα μαστίχια του. Εχουμε το κλάδεμα, το λίπασμα, τον σχολαστικό καθαρισμό του εδάφους ώστε να είναι το χώμα πεντακάθαρο όταν θα πέσει κάτω το δάκρυ της μαστίχας και μια σειρά άλλες εργασίες που πρέπει να γίνονται καθ’ όλο το έτος. Από τον Ιούλιο αρχίζει η διαδικασία για τις κεντιές, όπως ονομάζουμε εμείς τα κεντήματα που κάνουμε πάνω στα δένδρα. Κάθε εβδομάδα μέσα στο κατακαλόκαιρο ο παραγωγός θα πρέπει να ασχολείται με τα μαστίχια του, να τους κάνει τις χαρακιές οι οποίες είναι περίπου δύο εκατοστά η τομή, το δε πλάτος της δύο με τέσσερα χιλιοστά, ώστε να προετοιμαστεί η ροή του υγρού.

Γυναικεία υπόθεση. Η μαστίχα θεωρείται από τα αρχαία χρόνια κατεξοχήν γυναικεία δουλειά.
Γυναικεία υπόθεση. Η μαστίχα θεωρείται από τα αρχαία χρόνια κατεξοχήν γυναικεία δουλειά.

Κι αφού ασχοληθεί όλο το θέρος με το πηγαινέλα και τις κεντιές, από τις 15 Σεπτεμβρίου έως το τέλος Οκτωβρίου αρχίζει το μάζεμα. Κόκκο κόκκο το μαζεύουμε σαν μαργαριτάρι. Σκληρή και επίπονη δουλειά, αλλά το αποτέλεσμα σε αποζημιώνει σαν βλέπεις το καθαρό προϊόν που έβγαλαν τα κόπια σου, όχι όμως όπως το φαντάζεται ο κόσμος, γιατί τα έξοδα καλλιέργειας είναι σημαντικά».

Καθώς βιάζεται να συνεχίσει το μάζεμα της μαστίχας του, μας αποχαιρετά ευγενικά και όταν τον ρωτάμε πόσες μέρες χρειάζεται για να μαζέψει τους κόκκους από τα μαστιχόδενδρά του, μας απαντά με χαμόγελο και απορία συνάμα: «Μα αυτό εξαρτάται από τα δένδρα που έχει ο κάθε παραγωγός. Ολοι μας κάνουμε περίπου σαράντα δένδρα την ήμερα κάτω από συνθήκες ανθρώπινες. Τόσα μπορεί να βγάλει αυτός που συλλέγει τη μαστίχα, όχι παραπάνω. Οσο για τις θεραπευτικές της ιδιότητες, είναι μοναδικές, θεραπεύει πολλές παθήσεις, έχουν αποδείξει οι ιατρικές έρευνες. Αλλά χρησιμοποιείται παντού. Δεν είναι και λίγο αυτό, έτσι δεν είναι;».

Το τσίμπημα. Είναι η αφαίρεση κάθε ξένης ύλης από κάθε κόκκο μαστίχας.
Το τσίμπημα. Είναι η αφαίρεση κάθε ξένης ύλης από κάθε κόκκο μαστίχας.

Κι έχει τόσο δίκιο. Αρκεί να περάσει κάποιος από τα καταστήματα μαστίχας και θα μείνει έκπληκτος από την ευρεία της χρήση. Ακόμα και στην κατασκευή μουσικών οργάνων χρησιμοποιείται το μαστιχέλαιο. Μα είναι δυνατόν να κάνει για όλες τις δουλειές, ρωτώ τον γενικό διευθυντή της Ενωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου, Δημήτρη Κουντουριάδη: «Η μοναδικότητά της ενισχύεται και από την πολυχρηστικότητά της και το γεγονός ότι αγαπήθηκε και ενσωματώθηκε στην κουλτούρα διαφορετικών λαών και πολιτισμών ιδιαίτερα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η μαστίχα Χίου, -το δάκρυ που ευφραίνει, αρωματίζει, ανακουφίζει και θεραπεύει- έχει εκτεταμένες εφαρμογές και χρήσεις, αποτελώντας πρώτη ύλη στον κλάδο τροφίμων και ποτών, στη φαρμακευτική και χημική βιομηχανία, στην παραγωγή καλλυντικών και αρωμάτων.

Σε όλο τον κόσμο, με μαστίχα Χίου, που εξάγεται από τη Χίο, παράγεται μεγάλη ποικιλία προϊόντων μαστίχας όπως: αρτοσκευάσματα, γλυκά, μαρμελάδες, παγωτά, σοκολάτες, τσίχλες, καραμέλες, ροφήματα, τσάι, καφές, γαλακτοκομικά, ζυμαρικά, σάλτσες, λικέρ, ούζο και κρασί. Επίσης χρησιμοποιείται σε αλοιφές για εγκαύματα και δερματικές παθήσεις. Το παράγωγό της, κολοφώνιο, χρησιμοποιείται για την παρασκευή χειρουργικών ραμμάτων, ενώ το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και στην παρασκευή καλλυντικών. Επιπλέον, η μαστίχα, λόγω της ιδιότητάς της σαν σταθεροποιητής χρωμάτων, χρησιμοποιείται στην παρασκευή υψηλής ποιότητας βερνικιών ζωγραφικής».

Ασπρόχρωμα. Τοποθετείται αφού καθαριστεί το έδαφος και πριν κεντηθεί το δέντρο.
Ασπρόχρωμα. Τοποθετείται αφού καθαριστεί το έδαφος και πριν κεντηθεί το δέντρο.

Σήμερα η μαστίχα έχει κατακλύσει την αγορά, ελληνική και ξένη. Δεν είναι τυχαίο ότι πραγματοποιούνται εξαγωγές μέχρι και στη μακρινή Ιαπωνία ή σε άλλα μέρη της υφηλίου, που τη χρησιμοποιούν για καλλυντικά, την κουζίνα ή θεραπευτικούς σκοπούς. Πολλοί αναρωτιούνται πώς να είναι το «δάκρυ της Χίου» στην πρωτογενή μορφή του, καθώς οι περισσότεροι το γνωρίζουν μόνο σαν τσίχλα ή γλύκισμα. Ο Δημήτρης Κουντουριάδης, γνωρίζοντας όλα αυτά τα χρόνια αρκετά περί του διαμαντιού που παράγουν τα Μαστιχοχώρια, μας εξηγεί: «Πρόκειται για φυσική, αρωματική ρητίνη, που εκκρίνεται σαν δάκρυ και ρέει κατά σταγόνες στο χώμα, από τις επιφανειακές τομές που προκαλούν οι καλλιεργητές με αιχμηρά εργαλεία στον κορμό και στα μεγάλα κλαδιά του μαστιχόδενδρου.

Κατά την έκκρισή της έχει τη μορφή κολλώδους και διαυγούς υγρού και στερεοποιείται σε ακανόνιστα σχήματα μετά την πάροδο 15-20 ημερών, υπό την επίδραση των καιρικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή κατά την καλοκαιρινή περίοδο, δηλαδή την έντονη ξηρασία και ηλιοφάνεια. Η μορφή της, αφού στερεοποιηθεί, είναι κρυσταλλική, ενώ η πικράδα που έχει αρχικά, υποχωρεί αφήνοντας ένα ιδιαίτερο άρωμα που της προσδίδει μοναδικότητα. Αυτό το στερεοποιημένο -πλέον- προϊόν συλλέγεται και καθαρίζεται από τους μαστιχοπαραγωγούς, για να μας δώσει τη φυσική μαστίχα Χίου. Το χρώμα της είναι αρχικά υποκίτρινο. Με το πέρασμα του χρόνου χάνει το χρώμα αυτό και σε 12 με 18 μήνες γίνεται κιτρινωπή λόγω της οξείδωσης. Αποτελείται από εκατοντάδες συστατικά εκ των οποίων μόνο τα 80 είναι σε ποσοστά τέτοια που μπορούν να ανιχνευτούν. Η πληθώρα αυτών των συστατικών πιθανόν να δικαιολογεί τις πολλαπλές χρήσεις της μαστίχας Χίου, τόσο στον τομέα των τροφίμων, όσο και στον τομέα της υγείας και προσωπικής περιποίησης, σε παγκόσμια κλίμακα».

Καθάρισμα. Η μαστίχα διαχωρίζονται από φύλλα και πέτρες.
Καθάρισμα. Η μαστίχα διαχωρίζονται από φύλλα και πέτρες.

Η μαστίχα της Χίου έχει καταγραφεί ως η πρώτη φυσική τσίχλα του αρχαίου κόσμου και από το 1997 χαρακτηρίσθηκε ως Προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης, που σύμφωνα με τον παραπάνω κανονισμό προστατεύεται από την πώληση οιασδήποτε ανταγωνιστικής απομίμησης που θα υπεξαιρούσε τη φήμη της Ονομασίας Προέλευσης.

Χαρακτηριστική η θέση του Γιώργου Λαγούδη, καθώς συζητάμε στην πλατεία του χωριού του, του μοναδικού σε αρχιτεκτονική Πυργιού, για τα μαστιχόδενδρα που και ο ίδιος έχει κληρονομήσει από τους γονείς του: «Η Χίος έβγαλε συγγραφείς, ποιητές, ευεργέτες, καπεταναίους, ήρωες και πολλούς άλλους σημαντικούς ανθρώπους που τίμησαν το νησί μας. Υπάρχουν όμως και άλλα μέρη που έχουν τους δικούς τους τιμημένους ανθρώπους. Εμείς όμως έχουμε κάτι που κανείς δεν το έχει σε όλο τον κόσμο: Το -διαμαντένιο δάκρυ μας-, τo μαστίχι μας, που μας κάνει ξακουστούς σε όλο τον πλανήτη. Και το κυριότερο είναι πως διαθέτουμε το πλέον θεραπευτικό προϊόν που παράγει η φύση, εδώ στα Μαστιχοχώρια και μόνο εδώ».

Στέγνωμα. Το μαστίχι σε πολλές περιπτώσεις πλένεται στη θάλασσα για να καθαριστεί και μετά απλώνεται για να στεγνώσει.
Στέγνωμα. Το μαστίχι σε πολλές περιπτώσεις πλένεται στη θάλασσα για να καθαριστεί και μετά απλώνεται για να στεγνώσει. 

Γρηγόρης Χαλιακόπουλος
knikoleides@pegasus.gr

ΦΩTOΓΡAΦIEΣ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ 
www.stratisvogiatzis.com


Πηγή : www.ethnos.gr

1 σχόλια:

margaret είπε...

Χίος είμαι λάτρης της οικογένειάς μου είναι από εκεί. Τους συγχαίρω για αυτό που κάνουν. φιλιά